४ प्राणायाम, जसले हार्ट ब्लकेज हुनबाट जोगाउँछ
| सामान्य
केही वर्षयता बढ्दो मुटुसम्बन्धी रोगले विश्वव्यापी रुपमै चिन्ता बढाइरहेको छ। मुटुरोग अब उमेर बढेपछि हुने समस्या मात्र हो भन्न सकिने अवस्था रहेन। किनकि वृद्ध उमेरमा मात्र होइन युवाहरूमा पनि हृदयरोगको जोखिम बढेको छ । ४० वर्षमुनिका युवासमेत ‘हार्ट ब्लकेज’जस्ता मुटुरोगको सिकार भइरहेका छन् ।
त्यसैले अब रोगलाई बढ्दो उमेरसँग जोड्न सकिंदैन, बरु जतिसक्दो चाँडो स्वस्थ हुने आयामहरु पहिचान गरी रोग लाग्न नदिने स्वस्थ जीवनशैलीमा ध्यान दिनुपर्छ । स्वस्थ जीवनशैलीसँगै योग गर्नाले सम्पूर्ण शरीर स्वस्थ र खुसी हुन्छ । जब तन र मन दुवै खुसी रहन्छ तब दीर्घरोग कम लाग्ने विज्ञहरुको मत छ ।
तनाव र शारीरिक क्रियाकलापमा कमीका कारण कोलेस्टेरोल, मोटोपन, मधुमेह र रक्तचापको समस्या अहिले सामान्य सोच्न थालिएको छ । यस्ता दीर्घरोगले ‘हार्ट ब्लकेज"को समस्या हुने सम्भावना अधिक हुन्छ ।
‘हार्ट ब्लकेज" मुटुको धड्कन नियन्त्रण गर्ने विद्युतीय संकेतहरू आंशिक वा पूर्ण रूपमा अवरुद्ध भई धड्कनको चालमा असर पर्ने अवस्था हो । यस्तो हुँदा मुटुले शरीरमा रगत सही तरिकाले पुर्याउन सक्दैन । र, हृदयघातको जोखिम हुन सक्छ । यस्तोमा मुटुसम्बन्धी समस्या हुन नदिन र भएमा जोखिम कम गर्न केही प्राणायाम प्रभावकारी मानिन्छ ।
अनुलोम–विलोम
मुटु स्वस्थ राख्न सबैभन्दा प्रभावकारी प्राणायाममध्ये अनुलोम–विलोम एक हो । अनुलोम–विलोममा एउटा नाकबाट सास फेरेपछि अर्को नाकबाट सास लिने गरिन्छ । यसको नियमित अभ्यासले तनाव कम गर्छ । अनुलोम–विलोमले ‘हार्ट ब्लकेज" कम गर्न मद्दत गर्छ ।
कसरी गर्ने ?
-सबैभन्दा पहिला म्याटमा आरामसँग बस्ने ।
-दाहिने औंलाले आफ्नो दाहिने नाकको प्वाल बन्द गर्ने र देब्रे नाकबाट गहिरो सास लिने
-त्यसपछि औंलाले बायाँ नाकको प्वाल बन्द गरी दाहिने नाकको प्वाल छोड्ने।
-दाहिने नाकको प्वालबाट गहिरो सास छोड्ने र पुनः लिने ।
-दायाँ नाकको प्वाल बन्द गर्ने र बायाँ नाकबाट सास छोड्ने ।
-अब बायाँ नाकको प्वालबाट पूरै सास छोड्ने ।
-यसले अनुलोम–विलोमको एक चक्र पूरा हुन्छ । यसलाई १०–१५ मिनेटसम्म दोहोर्याउने ।
भ्रामरी प्राणायाम
भ्रामरी प्राणायाममा मौरीको जस्तो आवाज निकालेर गुन्गुनाइन्छ । यो अभ्यासले तनाव कम गरी दिमागलाई शान्त बनाउँछ । भ्रामरी प्राणायामले शरीरमा अत्यधिक अक्सिजन पुर्याउन मद्दत गर्छ र रक्तसञ्चार सुधार गर्न सक्छ, जसले मुटुको स्वस्थता कायम राख्छ ।
कसरी गर्ने ?
-आँखा बन्द गरेर आरामदायी स्थितिमा बस्ने ।
-यसपछि बुढी औंलाले कान बन्द गरी र माथिल्लो दुई औंला निधारमा र अर्को दुई औंला आँखामा राख्ने ।
-नाकमार्फत गहिरो सास लिने ।
-सास फेर्दा घाँटीबाट मौरी झैं आवाज निकाल्ने ।
-यसले शरीरमा कम्पन पैदा गर्छ, जसले रक्तसञ्चारमा सुधार गर्छ ।
-यो अभ्यास पाँचदेखि सात पटक दोहोर्याउने ।
उज्जयी प्राणायाम
उज्जयी प्राणायामले दिमाग र शरीरलाई अक्सिजन प्रदान गर्छ । जसले मन शान्त गराई तनाव, चिन्ता र उच्च रक्तचापको समस्याबाट राहत दिन्छ । यसले मुटुमा अक्सिजनको मात्रा बढाउँछ ।
कसरी गर्ने ?
-उज्जय प्राणायामका लागि आफ्नो मेरुदण्ड सीधा राखेर बस्नुपर्छ ।
-घाँटीबाट आवाज निकाल्दै गहिरो सास लिने ।
-यसपछि चिउँडोलाई घाँटीमा अड्याउने र श्वास छोड्ने ।
-यो आसन पाँचदेखि १० मिनेटसम्म गर्न सक्नुहुन्छ ।
कपालभाँती प्राणायाम
कपालभाँतीले शरीरभित्र शुद्ध अक्सिजन पुर्याउँछ । फोक्सो र मुटुको कार्य क्षमतालाई बलियो बनाउँछ । शरीरमा पर्याप्त अक्सिजन भएपछि रक्त प्रवाहमा समेत सहज हुन्छ । मनलाई शान्त तुल्याउँछ ।
कपालभाँती प्राणायाम सबै प्राणायामका विधि गरेपछि अन्त्यमा कपालभाँती गर्नुपर्छ । प्राणायाममा यो सबैभन्दा प्रभावकारी मानिन्छ ।
कसरी गर्ने ?
-सहज रूपमा कुनै एक ध्यान आसनमा बस्ने ।
-दुवै नाकबाट श्वास बाहिर फाल्न केन्द्रित हुने ।
-श्वास बाहिर फाल्ने क्रममा पेटभित्र, मलद्वार तथा मूत्रद्वार संकुचन हुनुपर्छ ।
-एक सेकेन्डमा एकपटकको गति बढाउने ।
यस क्रममा के कुरा ध्यान दिनुपर्छ भने सास बाहिर निकाल्ने मात्र हो, भित्र तान्नु पर्दैन । किनभने यो क्रियामा स्वतः सास भित्र प्रवेश गर्छ ।
यद्यपि मुटुसम्बन्धी समस्या आउन नदिन प्राणायाम मात्र गरेर हुँदैन । यससँगै खानपानमा नियन्त्रण, दीर्घरोग भएकाले नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने, राति ८ घण्टा सुत्ने, पर्याप्त पानी पिउने, मदिरापान तथा धुम्रपान नगर्ने, शारीरिक श्रम गर्ने, तनाव व्यवस्थापन र योग अभ्यासलाई पनि प्राथमिकता दिए मात्र शरीर स्वस्थ रहन सक्छ । (शाभार: अनलाईनखबर)
Download: ४ प्राणायाम, जसले हार्ट ब्लकेज हुनबाट जोगाउँछ